Ο κλάδος των μηχανικών είναι ένα από τα στηρίγματα της οικονομίας που απαιτείται για την ανάπτυξη των οικονομιών και για τη διατήρηση της οικονομικής ανταγωνιστικότητας στις παγκόσμιες αγορές. Τα κράτη επενδύουν στις τεχνολογικές σπουδές και έχουν ανάγκη από κάθε νέο που έχει το ταλέντο και τα προσόντα να ακολουθήσει τη σταδιοδρομία ενός μηχανικού.

Παρόλα αυτά στην Ευρωπαϊκή Ένωση παρατηρείται μείωση των νέων που ακολουθούν αυτόν τον κλάδο, γεγονός που επιδεινώνεται λόγω της υπογεννητικότητας. Για το λόγο αυτό, η ΕΕ στηρίζει προσπάθειες που στοχεύουν στο να προσελκύσουν στις σπουδές του μηχανικού περισσότερους νέους και κυρίως κορίτσια, δεδομένου ότι η παρουσία τους είναι αρκετά μικρότερη, σε σχέση με τα αγόρια, σε αυτά τα επαγγέλματα.

Σε αυτό το πλαίσιο πραγματοποιούνται έρευνες για τους λόγους που τα νέα κορίτσια δεν επιλέγουν να ακολουθήσουν αυτές τις σπουδές και για το πώς αυτό μπορεί να αλλάξει ώστε, όσα κορίτσια έχουν την έφεση για τις σπουδές του μηχανικού, να μην τις αποφεύγουν λόγω προκαταλήψεων ή δυσκολιών στην επαγγελματική σταδιοδρομία. Στην χώρα μας η μέριμνα από την πλευρά της πολιτείας για την προσέλκυση των νέων στις σπουδές του μηχανικού είναι αμφίβολη έως ανεπαρκής. Παρόλα αυτά η ελληνική κοινωνία σπρώχνει τους νέους να σπουδάσουν μηχανικοί και οι γονείς, πλέον, δεν μπαίνουν εμπόδιο σε όσα νέα κορίτσια εκδηλώνουν το ενδιαφέρον για αυτές τις σπουδές. Απόδειξη για αυτό αποτελεί ο υψηλός αριθμός φοιτητριών στις Σχολές Αρχιτεκτόνων και Πολιτικών Μηχανικών στη χώρα μας.

Όμως, ο αριθμός των κοριτσιών που στρέφονται σε πιο ανδροκρατούμενους κλάδους όπως των Μηχανολόγων, Ηλεκτρολόγων ή Ναυπηγών είναι ακόμα μικρός, όπως μικρός είναι και ο αριθμός των γυναικών μηχανικών που τολμούν να ιδρύσουν τη δική τους τεχνική εταιρεία ή καταφέρνουν να αναρριχηθούν σε υψηλές θέσεις. Γεγονός που καταδεικνύει ότι τα επαγγελματικά και κοινωνικά στερεότυπα είναι ακόμα πολύ ισχυρά.

Πολλές από τις πρωτοβουλίες που αφιερώθηκαν στην προσέλκυση και την επιτυχή σταδιοδρομία των γυναικών στο επάγγελμα του μηχανικού, τις δύο τελευταίες δεκαετίες έχουν αποδειχτεί εντυπωσιακά ανεπαρκείς σε αυτόν τον τομέα. Η μειωμένη παρουσία των γυναικών έχει γίνει ένας βασικός παράγοντας ανησυχίας στην Ευρώπη, διότι έτσι χάνεται το μισό ανθρώπινο δυναμικό που θα μπορούσε να ενεργοποιηθεί στον ευρωπαϊκό τεχνικό κλάδο. Η προσπάθεια αναβάθμισης της συμμετοχής των γυναικών στα τεχνικά δρώμενα δεν στηρίζεται μόνο στο επιχείρημα ότι τα ποσοστά ανδρών και γυναικών θα έπρεπε να είναι ίσα. Πολλές μελέτες έχουν δείξει ότι οι γυναίκες μηχανικοί μπορούν να εισάγουν διαφορετικές απόψεις, να διαφοροποιήσουν την κουλτούρα του επαγγέλματος του μηχανικού και να διευρύνουν το αντίκτυπο του στην κοινωνία.

Οι γυναίκες προσελκύονται ιδιαίτερα από τις κοινωνικές πτυχές της τεχνολογίας και της επιστήμης και ενδιαφέρονται για το πώς μπορούν να εφαρμοστούν στην πράξη. Οι γυναίκες μηχανικοί, είναι σε θέση να φθάσουν σε θέσεις υψηλής ευθύνης και τελικά να διαδραματίσουν έναν σημαντικό ρόλο στη λήψη αποφάσεων όσον αφορά στην κοινωνική και περιβαλλοντική ευθύνη και τη βελτιωμένη ποιότητα της ζωής. Η προσέλκυση περισσότερων γυναικών στον τεχνικό κλάδο μπορεί, επίσης, να συμβάλει στον εκσυγχρονισμό του ευρωπαϊκού κοινωνικού προτύπου με την μείωση του χάσματος μεταξύ των δύο φύλων. Αντιτίθεται στις επιταγές της ΕΕ περί ισότητας και είναι κοινωνικά απαράδεκτο, να υπάρχει σήμερα τόσο μικρός αριθμός γυναικών σε ένα κλάδο που προσφέρει δυνατότητες για ενδιαφέρουσες και με κοινωνική βαρύτητα σταδιοδρομίες.

Δύο δράσεις απαιτούνται στην τριτοβάθμια εκπαίδευση για να αυξήσουν τον αριθμό των γυναικών μηχανικών:

Η πρώτη πρέπει να στοχεύει στο να προσελκύσει περισσότερα κορίτσια στο επάγγελμα του μηχανικού με αλλαγή της επικρατούσας εικόνας του μηχανικού. Πρέπει να τονίζεται ότι το επάγγελμα του μηχανικού είναι ένα επάγγελμα κοινωνικής προσφοράς που ανταποκρίνεται στις ανάγκες της κοινωνίας, της βιώσιμης ανάπτυξης και του περιβάλλοντος. Και έτσι πρέπει να βλέπουμε και εμείς οι μηχανικοί το ρόλο μας στην σύγχρονη κοινωνία. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με την παροχή περισσότερων πληροφοριών για τις σταδιοδρομίες και τα μαθήματα μέσω ιστοσελίδων των πολυτεχνείων, με πληροφοριακό υλικό στα σχολεία και τους γονείς, μέσω των ανοικτών ημερίδων επαγγελματικού προσανατολισμού των μαθητών και με την αυξημένη επαφή των γυναικών μηχανικών που εργάζονται ως μηχανικοί με το πανεπιστήμιο ώστε να ενεργήσουν ως πρότυπα και σύμβουλοι ρόλου για τα νέα κορίτσια.

Η δεύτερη δράση πρέπει να στοχεύει στο να μειώσει την αποτυχία όσων κοριτσιών επιλέξουν να σπουδάσουν μηχανικοί. Οι φοιτήτριες με την εισαγωγή τους σε ένα Πολυτεχνείο αισθάνονται μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση. Αυτή η αυτοπεποίθηση πρέπει να διατηρηθεί, και γιατί όχι, να αυξηθεί κατά τη διάρκεια των σπουδών, ώστε να υπάρχει η διάθεση για προσπάθεια στις σπουδές και επιμονή στην αντιμετώπιση των δυσκολιών. Αυτό θα μπορούσε να περιλάβει μερικά απλά μέτρα, όπως την ενισχυτική διδασκαλία για τους σπουδαστές που παρουσιάζουν αδυναμίες στους υπολογιστές ή που στερούνται την τεχνική εμπειρία, ίσως προτού να αρχίσει η κύρια σειρά μαθημάτων. Επίσης βοηθάνε οι εκδηλώσεις καλωσορίσματος στην έναρξη του εξαμήνου, η καθιέρωση περισσότερων εργασιών και δραστηριοτήτων ανά ομάδες και η ενθάρρυνσή τους να ενεργούν πράγματι ως ομάδες, καθώς και η διευκόλυνση με χώρους ομαδικής μελέτης κλπ. Αυτά τα μέτρα θα βοηθήσουν να ενσωματωθούν οι φοιτήτριες στην οικογένεια 'των μηχανικών'. Φοιτήτριες και φοιτητές επισημαίνουν ότι η ομαδική εργασία ήταν αποδοτικότερη στις μικτές ομάδες απ' ότι στις ομοιογενείς ομάδες μόνο φοιτητών ή φοιτητριών. Επίσης η εισαγωγή διεπιστημονικών μαθημάτων όπως οι γλώσσες και οι δεξιότητες θα καθιστούσε τις σπουδές του μηχανικού ελκυστικότερες στους σπουδαστές, ειδικότερα στους σπουδαστές που θα μπορούσαν να έχουν επιλέξει τις σπουδές αυτές λόγω των επιδόσεών τους αλλά τις απέρριψαν.

Διαπιστώνεται, γενικά, ότι όσοι έχουν σπουδάσει μηχανικοί επιδιώκουν την προσωπική, κοινωνική και διανοητική ικανοποίηση και ότι ο μισθός δεν είναι ο πιο βασικός παράγοντας, ιδιαίτερα για τις γυναίκες. Γυναίκες και άνδρες μηχανικοί έχουν πολύ παρόμοιες φιλοδοξίες και κίνητρα. Οι φοιτητές, άνδρες και γυναίκες ξεκινούν με τις ίδιες δυνατότητες, τις ίδιες επιθυμίες, τις ίδιες προσδοκίες, όμως παρά τις φιλοδοξίες που εξέφρασαν σαφώς οι νέες μηχανικοί, στην πραγματικότητα του εργασιακού χώρου οι σταδιοδρομίες των γυναικών μηχανικών δεν εξελίσσονται όσο γρήγορα αυτές των ανδρών. Από ατομικές συνεντεύξεις που συλλέξαμε είναι εμφανές ότι τα στερεότυπα και οι διακρίσεις σε βάρος των γυναικών μηχανικών εμφανίζονται ακόμη και στην πρώτη εργασία και από εκεί και μετά οι σταδιοδρομίες των γυναικών αρχίζουν να αποκλίνουν από των ανδρών. Παρατηρήθηκε μεγάλη διαφοροποίηση μεταξύ των όσων πολλές επιχειρήσεις υπόσχονται περί ίσων ευκαιριών σταδιοδρομίας και την πραγματικότητα για τις γυναίκες.

Οι διπλές σταδιοδρομίες (του άνδρα και της γυναίκας στην οικογένεια), η συμφιλίωση προσωπικής και επαγγελματική ζωής, η πίεση, και το αίσθημα ένοχης για την μη εναρμόνιση με τις προσδοκίες της επιχείρησης και της κοινωνίας- συνήθως τελείως αντίθετες - είναι τα συνηθέστερα προβλήματα που καλούνται να αντιμετωπίσουν οι γυναίκες μηχανικοί. Η μητρότητα ασκεί επιπλέον πίεση στις γυναίκες μηχανικούς, ακόμη και στις επιχειρήσεις που ακολουθούν ενθαρρυντικές πολιτικές για τις γυναίκες. Όπως ήταν αναμενόμενο, η μερική απασχόληση είναι περισσότερο επιλογή γυναικών μηχανικών παρά ανδρών. Η κατοχή μιας θέσης μερικής απασχόλησης υποτιμάται, ακόμα, στις περισσότερες επιχειρήσεις και δεν αφήνει προοπτικές για εξέλιξη και αύξηση της αμοιβής.

Αρκετές φοιτήτριες σε πολυτεχνεία εκφράζουν ανησυχία, ήδη από τα φοιτητικά τους χρόνια, για την ισορροπία εργασίας-προσωπικής ζωής και για το συνδυασμό της οικογένειας και σταδιοδρομίας. Λίγοι άνδρες σπουδαστές έχουν σκεφτεί αυτά τα ζητήματα. Συνεπώς, δεν είναι οι ελλείψεις των γυναικών που τις οδηγούν μακρά από το επάγγελμα του μηχανικού, αλλά μάλλον οι καθιερωμένες, πατριαρχικές δομές και μέθοδοι της διδασκαλίας, το κλίμα και το περιβάλλον εργασίας στον τεχνικό κλάδο. Επομένως, τα πολυτεχνεία και οι επιχειρήσεις καλούνται να προσαρμόσουν το περιβάλλον και το αντικείμενό τους για να ανταποκριθούν στις ανάγκες όλων, γυναικών και ανδρών.

Πέρα από τις απαιτήσεις για κοινωνικές υποδομές/παροχές για τη στήριξη οικογένειας, πάγιο αίτημα των γυναικείων οργανώσεων είναι ότι και οι επιχειρήσεις πρέπει να παίξουν ενεργό ρόλο και να κάνουν πράξη τις διακηρύξεις περί ίσων ευκαιριών, προσλαμβάνοντας τις τεχνικά καταρτισμένες γυναίκες. Πρέπει να περιλάβουν τις γυναίκες μηχανικούς στο προσωπικό παρουσίασής τους στα συνέδρια, τις εκθέσεις κ.λπ., έτσι ώστε τα κορίτσια (και οι δάσκαλοι και οι γονείς τους) να μπορέσουν να έρθουν σε επαφή μαζί τους. Οι επιχειρήσεις πρέπει να πάρουν αποφάσεις εμπνευσμένες από τα παραδείγματα 'καλών πρακτικών' στο βιομηχανικό τομέα. Πρέπει να εφαρμόσουν πολιτική ολοκλήρωσης ως προς το φύλο, για να ωφεληθούν από υψηλότερο αριθμό γυναικών μηχανικών, από βελτίωση στις σταδιοδρομίες των γυναικών, από την ισορροπία εργασίας-ζωής για τις γυναίκες και από έναν μεγαλύτερο βαθμό ποικιλομορφίας. Οι επιχειρήσεις που ακολουθούν τις λεγόμενες 'καλές πρακτικές' έχουν έναν κώδικα 'δεοντολογίας' που δεν επιτρέπει τη φαλλοκρατική συμπεριφορά ή την παρενόχληση και επικροτούν τα πρότυπα συμπεριφοράς που ευνοούν τη συνύπαρξη, ή τουλάχιστον ελαχιστοποιούν τον αποκλεισμό των γυναικών και άλλων μειονοτήτων. Παρόλα αυτά σήμερα, ο αριθμός των γυναικών σε θέσεις λήψης αποφάσεων είναι πολύ χαμηλότερος από αυτός των ανδρών και όχι μόνο στον τεχνικό κλάδο.

Οι δραστηριότητες των γυναικείων ενώσεων πρέπει να στοχεύσουν στην ενίσχυση των θέσεων και την αύξηση του αριθμού γυναικών σε όλα τα επίπεδα. Τα προγράμματα δικτύωσης και mentoring είναι σημαντικά για την προώθηση ιδιαίτερα των νέων γυναικών στον τεχνικό τομέα, αλλά και για τη γνωριμία με άλλες γυναίκες μηχανικούς. Γιατί, σε αντίθεση με τους άνδρες μηχανικούς, παρατηρείται το φαινόμενο οι γυναίκες μηχανικοί να μην γνωρίζουν, άλλες γυναίκες συναδέλφους τους στο περιβάλλον τους. Τα πρότυπα ρόλου είναι μια σημαντική πηγή πληροφοριών, κινήτρου, επιβεβαίωσης, και υποστήριξης για τις νέες γυναίκες μηχανικούς.

Επίσης, θα μπορούσαν να υλοποιηθούν προγράμματα consciousness-raising για να αυξήσουν το ενδιαφέρον και το κίνητρο των νέων γυναικών να ακολουθήσουν σταδιοδρομίες στην επιστήμη γενικά ή στην επιστήμη του μηχανικού και να καταστήσουν την ανάπτυξή τους λιγότερο δύσκολη. Το ποσοτικό feminisation μέσω της αύξησης του αριθμού γυναικών στην επιστήμη γενικά και την επιστήμη του μηχανικού ειδικότερα είναι ένα σημαντικό βήμα, αλλά όχι το μόνο απαραίτητο για να αυξηθεί η γυναικεία συμμετοχή στον τεχνικό κλάδο και στην ανάπτυξη της τεχνολογίας. Προσοχή πρέπει επίσης να δοθεί στον τρόπο παρουσίασης των σταδιοδρομιών και των επαγγελματικών υποχρεώσεων και δυνατοτήτων, καθώς και στον τρόπο με τον οποίο αυτές απευθύνονται και στα δύο φύλα ώστε να υποστηριχθεί η 'επιτυχία' και η 'παραμονή' των γυναικών. Για να εξασφαλισθεί ποιοτικό, κάθετο feminisation, είναι απαραίτητο να ενθαρρυνθεί η προώθηση των ικανών γυναικών σε μεγαλύτερους αριθμούς σε όλα τα επίπεδα ιεραρχίας στις επιχειρήσεις και στα πανεπιστήμια. Μετά την εφαρμογή των πολιτικών αυτών πρέπει να ακολουθεί αξιολόγηση των αποτελεσμάτων. Οι ετήσιες εκθέσεις σχετικά με την ισότητα ευκαιριών στην απασχόληση πρέπει να καθιερωθούν ως κανονική διαδικασία. Αυτό θα συνέβαλλε σε περιεκτικότερα, ανά φύλο στοιχεία για τις επιχειρήσεις που μέχρι τώρα δεν είναι διαθέσιμα.

Μπέττυ Ρούνη
Μηχανολόγος Μηχανικός, Δρ. ΕΜΠ
Πρόεδρος ΕΔΕΜ